Η πολύτιμη μαύρη σταφίδα έχει πολύ μακρά ιστορία. Γνωστή από την αρχαιότητα, αποτέλεσε σημαντικό εξαγωγικό προϊόν κατά την ενετοκρατία στα Ιόνια νησιά, ενώ η παραγωγή της γιγαντώθηκε κατά τον 19ο αιώνα στην Πελοπόννησο, συνεισφέροντας τα μέγιστα στις εξαγωγές του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Η μετεπαναστατική Ελλάδα ουσιαστικά χρηματοδότησε τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους και τη διαμόρφωση των τοπικών κοινωνιών κατά τον 19ο αιώνα βασιζόμενη στη μαύρη σταφίδα, αφού συχνά η αξία των εξαγωγών της ξεπερνούσε το 60% της συνολικής αξίας των εξαγωγών της χώρας, φτάνοντας το 1877 το 79%! Η καλλιέργεια της σταφίδας μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά και συνιστά σημαντικό στοιχείο βιώσιμης ανάπτυξης. Για τον λόγο αυτό η «Καλλιέργεια της μαύρης (κορινθιακής) σταφίδας» εγγράφηκε το 2018 στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΑΠΚ).
Η έρευνα, ανάδειξη και αξιοποίηση της ιστορίας και του πολιτισμού της κορινθιακής-μαύρης σταφίδας ήταν το αντικείμενο του Σχεδίου Διατοπικής Συνεργασίας CLLD/LEADER με τίτλο «Πριμαρόλια. Στους δρόμους της μαύρης σταφίδας», με γενικό στόχο του Σχεδίου την πρόσδοση νέων ελκυστικών στοιχείων στην ταυτότητα, τον πολιτισμό και το τουριστικό προϊόν των περιοχών παραγωγής – συνεργαζόμενων περιοχών.
Το Σχέδιο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Υπομέτρου 19.3 του Προγράμματος CLLD/LEADER 2014-2020 του ΠΑΑ 2014-2020 από τις 6 συνεργαζόμενες Αναπτυξιακές εταιρείες – Ομάδες Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) LEADER των περιοχών της μαύρης σταφίδας: Αχαία Αναπτυξιακή Α.Ε. – Achaia Development Agency SA (Συντονιστής Εταίρος), Δίκτυο Συνεργασίας Κεφαλλονιάς και Ιθάκης – ΟΤΔ Κεφαλλονιάς και Ιθάκης , Αναπτυξιακή Ολυμπίας Α.Ε – Development Agency of Olympia S.A, Δίκτυο ΣΥΝεργασίας Ζακύνθου , Αναπτυξιακή Μεσσηνίας ΑΕ ΟΤΑ και ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΒΟΡΕΙΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ – ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΑΕ ΟΤΑ.
Κατά τη διάρκεια του Σχεδίου υλοποιήθηκαν κοινές δράσεις κατόπιν ολοκληρωμένου σχεδιασμού και στρατηγικής, ώστε να εξασφαλιστεί ο ενιαίος και αποτελεσματικός χαρακτήρας των ενεργειών και των παραδοτέων.
Δημιουργήθηκε η ταυτότητα – brand και το ενημερωτικό υλικό του έργου και αναπτύχθηκε ο ιστοχώρος ενημέρωσης και προβολής www.primaroliaroutes.gr που φιλοξενεί και ένα ψηφιακό αποθετήριο με αρχειακά τεκμήρια, συνεντεύξεις προφορικής ιστορίας σχετικά με τη μαύρη σταφίδα, και καταγραφή κτηρίων αρχιτεκτονικής της μαύρης σταφίδας.
Πραγματοποιήθηκε έρευνα πηγών και τεκμηρίων σε αρχεία και συλλογές στις συνεργαζόμενες περιοχές της σταφίδας, με αποτέλεσμα την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση υπάρχοντος υλικού από πρωτογενείς πηγές σχετικά με τη σταφίδα αλλά και επιπλέον υλικού, το οποίο δεν είχε καταγραφεί στο παρελθόν. Η έρευνα διεξήχθη στα τοπικά αρχεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, σε βιβλιοθήκες (Ιακωβάτειος Βιβλιοθήκη Ληξουρίου, Δημοτική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου, Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας), σε διαδικτυακές ψηφιακές αρχειακές συλλογές (Βιβλιοθήκη της Βουλής, Μουσείο Τύπου Ε.Σ.Η.Ε.Π.Η.Ν.), αλλά και σε ιδιωτικές συλλογές. Συνολικά επιλέχθηκαν προς τεκμηρίωση 102 αρχειακά τεκμήρια από όλες τις περιοχές.
Πραγματοποιήθηκε καταγραφή του κτηριακού αποθέματος της σταφίδας και χαρτογράφηση αφενός κτηρίων και υποδομών που είναι ή ήταν σε άμεση σχέση με την παραγωγή και εμπορία του προϊόντος (σταφιδαποθήκες, εργοστάσια, αρχοντικά εμπόρων κ.λπ.) και αφετέρου κτηρίων που οικοδομήθηκαν με βάση τα έσοδα και τον πλουτισμό από τις εμπορικές δραστηριότητες της σταφίδας (λ.χ. δημοτικά θέατρα). Συνολικά καταγράφηκαν πληροφορίες και φωτογραφίες για 21 κτήρια. Οι φωτογραφίες των κτηρίων συνοδεύονται από πληροφορίες σχετικά με την αρχική και τη μετέπειτα χρήση τους, όπου αυτό ήταν δυνατό. Σε περίπτωση που κάποια εξ αυτών δεν χρησιμοποιούνται σήμερα, διατυπώνονται προτάσεις για βραχυχρόνια ή και μακροχρόνια αξιοποίησή τους, βασισμένες σε καλές πρακτικές από άλλες περιοχές.
Πραγματοποιήθηκαν 15 συνεντεύξεις προφορικής ιστορίας με πληροφορητές/αφηγητές που είχαν καλλιεργήσει ή καλλιεργούν ακόμα μαύρη σταφίδα ή ήταν εργαζόμενοι σε σταφιδεργοστάσια/ σταφιδαποθήκες, αλλά και με επιχειρηματίες-σταφιδεμπόρους. Οι προφορικές μαρτυρίες είναι μια σημαντική πηγή για τους ιστορικούς του μέλλοντος και λειτουργούν ως ζωντανή γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Μέσα από τις αφηγήσεις αναδύεται όχι μόνο η οικονομική σημασία της σταφίδας, αλλά και ολόκληρος ο κόσμος των βιωμάτων, των αισθήσεων, της αλληλεγγύης και της συλλογικής ταυτότητας που τη συνόδευε.
Μία ακόμη σημαντική δράση για την ανάδειξη της ιστορίας του προϊόντος ήταν η δημιουργία και έκδοση ενός τόμου με τίτλο “Ξεφυλλίζοντας… σταφίδες”, ένα εγχείρημα δημόσιας ιστορίας και αρχειακής τεκμηρίωσης, που μέσα από πλούσιο σώμα πρωτογενών πηγών αναδεικνύει τη διαδρομή της κορινθιακής (μαύρης) σταφίδας ως προϊόντος που σφράγισε την αγροτική οικονομία, διαμόρφωσε κοινωνικές τάξεις, καθόρισε πολιτικές επιλογές και ανέδειξε το εξαγωγικό προφίλ του ελληνικού κράτους. Περιλαμβάνει μια σύντομη εισαγωγή στην ιστορική εξέλιξη του προϊόντος, μια σειρά αρχειακών τεκμηρίων με σύντομη εξήγηση, αποσπάσματα από μαρτυρίες και αφηγήσεις, στοιχεία για τα παραδοσιακά εργαλεία, την αρχιτεκτονική κληρονομιά, καθώς και τη διατροφική αξία της μαύρης σταφίδας.
Σημαντική παρακαταθήκη του Σχεδίου για τις νέες γενιές αποτελεί η ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, με στόχο την αξιοποίηση της μαύρης σταφίδας ως παραδείγματος για την ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων από τους μαθητές και τις μαθήτριες σε πολλαπλά πεδία, όπως διατροφή, ιστορία, πολιτισμός, παραγωγή και εμπόριο. Μέσα από μία εκπαιδευτική εργαλειοθήκη (toolkit) προτείνεται ένα σύνολο δραστηριοτήτων σε έντυπη και ψηφιακή μορφή, που συνδυάζουν τη βιωματική μάθηση με την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας των μαθητών/μαθητριών. Το υλικό βασίζεται σε ιστορικά και τεκμηριωμένα δεδομένα, τα οποία αξιοποιούνται σε εκπαιδευτικό πλαίσιο με τρόπο κατανοητό και λειτουργικό. Στόχος αυτή της δράσης είναι να υποστηρίξει τους/τις εκπαιδευτικούς στην ενσωμάτωση θεματικών γύρω από τη διατροφή, την τοπική παραγωγή και τον πολιτισμό της μαύρης σταφίδας στη διδακτική διαδικασία, συμβάλλοντας παράλληλα στη διασύνδεση της τοπικής ιστορίας με την ευρωπαϊκή διάσταση του εμπορίου και της κοινωνικής ανάπτυξης.
Η δύναμη αλλά και οι προκλήσεις της μαύρης σταφίδας αναδείχθηκαν σε ένα μεγάλο συνέδριο για τη μαύρη σταφίδα, το οποίο υλοποιήθηκε στη Ζάκυνθο, μαζί με παράλληλες δράσεις και εκδηλώσεις ιστορίας, πολιτισμού τέχνης και γεύσης.
Υλοποιήθηκαν ενέργειες διάχυσης, ανάδειξης και ενσωμάτωσης των αποτελεσμάτων του σχεδίου στους ενδιαφερόμενους και σχετικούς φορείς (πανεπιστήμια, ιδρύματα, επιχειρήσεις), με στόχο την αξιοποίηση των παραδοτέων και αποτελεσμάτων του σχεδίου και μετά την ολοκλήρωσή του, ώστε να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα.
Πολλές ενέργειες διάχυσης, ενημέρωσης και ανάδειξης των δράσεων του σχεδίου σε τοπικό επίπεδο πραγματοποιήθηκαν σε όλες τις συνεργαζόμενες περιοχές, όπως η υλοποίηση ενημερωτικών εκδηλώσεων, η υποστήριξη τοπικών πρωτοβουλιών και δράσεων για την ανάδειξη της μαύρης σταφίδας, η δημιουργία βίντεο για τη μαύρη σταφίδα στην περιοχή της Αχαΐας κ.ά.
Εν κατακλείδι, το Σχέδιο Διατοπικής Συνεργασίας CLLD/LEADER «Πριμαρόλια. Στους δρόμους της μαύρης σταφίδας» ήταν ένα σχέδιο με στρατηγική, ολιστική προσέγγιση και απτά αποτελέσματα, τα οποία έχουν ήδη δημιουργήσει προσδοκίες για συνέχεια της προσπάθειας.
